Mantais Gystadleuol Sector Creadigol Niwroamrywiol – gan Rosie Higgins, Cyfarwyddwr Unquiet Media

Llun: Fersiwn ddrafft o lawlyfr Meddyliau Eithriadol – ar y ffordd cyn hir

Gan Rosie Higgins, Cyfarwyddwr Unquiet Media

Prosiect ‘Meddyliau Eithriadol’ Media Cymru Unquiet Media 

Yn 2025, bydd Unquiet Media yn lansio’r gyfres ‘Meddyliau Eithriadol’ ar gyfer y Diwydiannau Creadigol yng Nghymru, a fydd yn helpu busnesau a chyflogwyr i recriwtio a chefnogi talent niwrowahanol yn well – a helpu talent niwrowahanol i lywio ein sector sydd weithiau’n anodd.  

Dros y tair blynedd diwethaf, mae prosiect Media Cymru wedi archwilio’r rhwystrau penodol y mae unigolion niwrowahanol yn eu hwynebu, yr hyn sydd ei angen i helpu i chwalu’r rhwystrau hyn, a sut y gall ein sector feithrin arferion a pholisïau gwell i sicrhau tegwch ar gyfer cenedlaethau’r presennol a’r dyfodol.  

Gan ddefnyddio’r dystiolaeth a gasglwyd o’n gwaith ymchwil cynradd ac eilaidd, arbenigedd ein hymgynghorwyr ym meysydd seicoleg a niwrowyddoniaeth, anghenion y nifer o fusnesau rydym wedi’u cynnwys ac, yn bwysicaf oll, lleisiau’r cannoedd o gyfranwyr niwrowahanol y buom yn siarad â hwy, rydym wedi creu cyfres o adnoddau a fydd yn cynnwys canllawiau, pecynnau cymorth, fideos, a llawer mwy, i helpu i wneud ein diwydiant yn fwy cynhwysol, hygyrch a mwy diogel i bawb.  

Pam ‘Meddyliau Eithriadol’? 

Er bod mwy o ymwybyddiaeth a dealltwriaeth gan bobl am wahaniaethau cudd, nid yw unigolion niwrowahanol yn cael eu gwasanaethu’n ddigonol o hyd ym myd gwaith.  

• Mae dros 70% o bobl awtistig heb waith digonol neu’n ddi-waith, er bod tri chwarter eisiau bod mewn gwaith (Adroddiad Buckland, 2024)
• Mae 4 o bob 10 o bobl ddi-waith sy’n defnyddio Canolfan Waith yn ddyslecsig (Y Farwnes Walmsley, 2010), a dim ond tua 5% o oedolion o oedran gweithio â chymorth ag anabledd dysgu sydd mewn cyflogaeth â thâl yn y DU (Y GIG, 2022)
• Mae diagnosis ADHD yn lleihau cyflogaeth 10%, enillion 33% (Fletcher, 2014), ac yn gwneud rhywun 60% yn fwy tebygol o golli ei swydd (Barley, 2008)
• Mae diweithdra bum gwaith yn uwch ar gyfer pobl â syndrom Tourette (Byler, 2015)
• Ac, yn drasig, mae bron i dri chwarter (70%) o weithwyr niwrowahanol yn profi problemau iechyd meddwl yn y gweithle (WTW, 2022). 

Mae angen gwneud mwy i sicrhau bod y poblogaethau hyn yn cael eu gwasanaethu’n ddigonol ym myd gwaith.  

Ond ni ddylai hwn gael ei ystyried yn ymarfer ticio blychau yn unig – un sy’n gwasanaethu ein rhwymedigaeth foesol, a chyfreithiol, i sicrhau cyfle cyfartal i unigolion niwrowahanol. Mae yna fantais weithredol, gystadleuol i weithlu niwroamrywiol.  

Llun: Actorion ar gyfer fideo byr ‘Mordwyo Niwramrywiaeth yn y Sector Cyfryngau’

Mantais gystadleuol  

Ledled y byd, rydyn ni’n dechrau manteisio ar botensial yr ymennydd niwrowahanol, nad yw wedi’i ddarganfod. Mae rhai o’n dyfeisiadau pwysicaf, darnau o gelf a cherddoriaeth, a darganfyddiadau ym maes gwyddonol wedi dod o feddyliau niwrowahanol. Mae cewri byd-eang y byd busnes, gwyddoniaeth, technoleg a’r celfyddydau wrthi’n chwilio ac yn recriwtio talent niwrowahanol nid yn unig oherwydd bod yn rhaid iddynt, ond oherwydd eu bod yn ysu i ddefnyddio ein galluoedd uwch (yn aml) mewn meddwl yn arloesol, datrys problemau, dyfalbarhad, ffocws uwch ac adnabod patrymau*.  

Mae gan arweinwyr fel NASA, Google, Microsoft, GCHQ ac IBM i gyd raglenni recriwtio a hyfforddi gweithredol sy’n darparu’n benodol ar gyfer talent niwrowahanol, gan gydnabod y doniau unigryw y mae ffyrdd amrywiol o feddwl, o brosesu gwybodaeth ac o weld y byd yn eu cyflwyno.  

Ac mae yna fanteision diriaethol, hefyd.  

Mae cwmnïau sy’n arwain mewn cynhwysiant DDN (Byddar, Anabl, a/neu Niwrowahanol) 25% yn fwy tebygol o berfformio’n well o ran cynhyrchiant. Maent yn cynhyrchu 1.6x yn fwy o refeniw, 2.6x yn fwy o incwm net, a 3x yn fwy o elw economaidd na’u cystadleuwyr uniongyrchol (Accenture, 2023). Gall gweithwyr awtistig yn unig, pan gaiff eu gofynion o ran mynediad eu cefnogi’n briodol, fod hyd at 140% yn fwy cynhyrchiol na’u cyfoedion niwronodweddiadol (JPMorgan Chase, 2022). 

Mae gweithleoedd niwro-gynhwysol ac, felly, gweithwyr hapusach ac iachach, hefyd yn golygu cronfeydd recriwtio mwy, y gallu i gadw staff, yn ogystal â llwybrau i farchnadoedd a chynulleidfaoedd newydd.  

Yr ymennydd creadigol 

Mae ein diwydiant penodol yn lle perffaith i’r rhai ohonom sy’n meddwl ac yn gweld y byd mewn gwahanol ffyrdd, hefyd. Mae safbwyntiau amrywiol yn dod ag arloesedd a chreadigrwydd yn naturiol, ond mae llawer ohonom hefyd yn rhoi llawer o sylw i fanylion, yn ffynnu dan bwysau ac mewn amgylcheddau cyflym, yn gweithio orau mewn gofodau a strwythurau gwaith anhraddodiadol, ac yn aml mae gennym ffyrdd creadigol unigryw o feddwl.* Mewn gwirionedd, mae 96% o fusnesau creadigol yn credu bod yna fantais gystadleuol i weithlu niwrowahanol (Universal Music, 2020). Ac mae potensial cynulleidfa enfawr, hefyd – trwy ganolbwyntio ar straeon a lleisiau niwrowahanol, o flaen y camera a’r tu ôl iddo, rydych chi’n cyrraedd (o leiaf) 1 mewn 7 (15%) o bobl niwrowahanol sy’n byw ar draws y byd.  

Llun: Fersiwn ddrafft o lawlyfr Meddyliau Eithriadol – ar y ffordd cyn hir

Gwaith i’w wneud 

Er hynny, mae confensiynau traddodiadol y byd gwaith – swyddfeydd, prosesau recriwtio, cyfarfodydd wyneb yn wyneb, cyfathrebu drwy e-bost – wedi’u hanelu’n bennaf at ymennydd niwronodweddiadol.  

Er ein bod yn dechrau cydnabod bod ymennydd annodweddiadol yn allweddol i’r dyfodol, prin yw’r cwmnïau o hyd yn ein sector sy’n gweithredu polisïau ac arferion niwrowahanol <25% (Universal Music, 2020). Mae diffyg cefnogaeth diriaethol o hyd i gyflogwyr ar gyfer mynd i’r afael â niwroamrywiaeth a rhoi lle iddo, i unigolion niwrowahanol sy’n gobeithio dechrau gweithio a chadw eu swydd, ac mae camsyniadau a stigmâu parhaus yn gyffredin ynghylch y cyflyrau cyffredin ond cudd hyn.  

Mae cyflogi a chadw gweithlu niwrowahanol yn cael ei ystyried o hyd yn her yn hytrach na chyfle, ac mae’r diwydiant yn colli allan ar lu o fanteision cyflogi rhai o’r meddyliau eithriadol hyn.  

Sut i wneud hyn  

Gall creu mwy o weithleoedd niwro-gynhwysol deimlo’n frawychus. Efallai ein bod yn ofni dweud neu wneud y peth anghywir, ac, i’r nifer ohonom sy’n rhedeg busnesau bach, efallai nad oes gennym adnoddau na chyllideb i gyflwyno newidiadau drud. Ond mae camsyniadau’n gorchuddio’r ddau rwystr.  

Nid yw niwroamrywiaeth yn frawychus – ydy, weithiau fe allwn ni gael iaith yn anghywir. Ac mae hynny’n iawn! Mae llawer o’r eirfa hon yn newydd ac yn esblygu, a gall dau berson â phrofiadau tebyg uniaethu mewn gwahanol ffyrdd. Ni fydd newidiadau os ydym yn ofni mynd at rywbeth – mae’n dod cyn belled â’n bod yn gwneud ymdrech i ddysgu, i wirio ein rhagfarnau, i gywiro ein camgymeriadau ac i wrando ar yr hyn y mae unigolion yn gofyn amdano.  

Ac nid oes angen i weithredu addasiadau rhesymol fod yn frawychus chwaith – mae llawer yn rhad ac am ddim i’r cyflogwr, hyd at 56% mewn gwirionedd! (Job Accommodation Network, 2024), ac maent, mewn gwirionedd, yn newidiadau bach, syml megis derbyn fformatau amgen o geisiadau am swyddi, mwy o dryloywder uniongyrchol ynghylch terfynau amser, dewis o ran cyfathrebu, darparu nodiadau cyfarfod ysgrifenedig ac agendâu, seibiannau i symud i ganiatáu hunanreoleiddio, a chynnig gweithio hyblyg lle bo modd.  

Mae llawer o offer technolegol cynorthwyol wedi’u gwreiddio mewn rhaglenni a systemau a allai fod gennych eisoes (fel pecyn Microsoft 365), ac mae’r atebion deallusrwydd artiffisial newydd sy’n dod i’r amlwg yn gyflym i heriau hygyrchedd yn mynd i adfywio’r gweithle i lawer o bobl. Gall cyllid fel Mynediad i Waith helpu i dalu costau unrhyw gymorth ychwanegol sydd ei angen, hefyd.  

Bydd gwneud ymdrech i greu arferion mwy cynhwysol ac empathetig yn ymwneud â recriwtio, cadw, ac amgylcheddau gwaith yn hwyluso cyfleoedd mwy hygyrch a mannau gwaith a busnesau sy’n ddiogel yn seicolegol – lle mae talent niwrowahanol yn teimlo eu bod wedi’u grymuso i wneud cais am swyddi yn ein diwydiant, i ddadlau dros eu hanghenion, ac i gyrraedd uchelfannau newydd yn ein gyrfaoedd a oedd yn teimlo’n amhosibl yn y gorffennol.  

Llun: Actor ar gyfer fideo byr ‘Mordwyo Niwramrywiaeth yn y Sector Cyfryngau’

Pethau allweddol y gall y diwydiant fanteisio arnynt  

• Dylech gymryd rhan mewn hyfforddiant i ddeall niwroamrywiaeth yn well.  
• Dylech ddeall yr adnoddau, cymorth a chyllid sydd eisoes ar gael i’ch helpu i roi addasiadau rhesymol ar waith.  
• Gwrandewch ar eich cyflogwyr niwrowahanol a thrin pawb fel unigolyn.  
• Ail-fframiwch y ffordd rydych chi’n ystyried gwahaniaeth – gan ganolbwyntio ar gryfderau a’r hyn y gall unigolyn ei gyfrannu i’r tîm, yn hytrach nag ar ddiffygion.  
• Byddwch yn hyblyg, gan ganolbwyntio ar ganlyniadau, nid prosesau – nid yw gwneud pethau’r ffordd rydyn ni bob amser wedi’i wneud yn golygu mai dyma’r ffordd gywir.  
• Byddwch yn rhagweithiol yn hytrach nag yn adweithiol yn eich cefnogaeth – gofynnwch i rywun beth sydd ei angen arnynt, yn hytrach na gwneud rhagdybiaethau neu aros iddynt wneud hynny. Cynhaliwch sesiynau galw heibio rheolaidd i sicrhau bod mesurau cymorth yn addas i’r diben o hyd.   
• Mae addasiadau rhesymol o fudd i bawb – waeth beth fo’r niwrodeip.   

[*Sylwer: nid oes gan bob person niwrowahanol sgiliau arbennig, ac ni ddylai fod yn rhaid i ni feddu ar dalent neu set sgiliau unigryw i gael ein hystyried fel pobl yn y lle cyntaf, yn haeddu swydd ac yn haeddu diogelwch seicolegol. Tynnir sylw at y profiadau hyn oherwydd eu bod yn gyffredin ymhlith poblogaethau niwrowahanol, yn hytrach nag yn gyffredinol.] 

Sylwer: beth yw ‘niwroamrywiaeth’?   

Defnyddir niwroamrywiaeth yn y cyd-destun hwn i ddisgrifio’r amrywiad dynol naturiol yn y ffordd y mae ymennydd dynol yn datblygu. Yn y patrwm hwn, mae gwahaniaethau niwrowahanol megis awtistiaeth, ADHD, dyslecsia, dyspracsia, ac eraill yn cael eu hystyried yn amrywiadau syml yn y ffordd rydym yn meddwl, yn dysgu, yn cyfathrebu, yn prosesu gwybodaeth, ac yn ymddwyn – yng ngeiriau enwog Temple Grandin – ‘gwahanol, dim llai’. 

Gwybodaeth am Unquiet Media 

Mae Unquiet Media yn rhan o 22 consortiwm cyfryngau Media Cymru. Maent yn gwmni ymgynghori a chynhyrchu cynnwys unigryw sy’n arbenigo ym mhob mater o’r meddwl dynol, wedi’i wreiddio mewn safbwyntiau amrywiol, profiad byw, ac arbenigedd ym myd y cyfryngau a gwyddoniaeth wybyddol.  

Gwefan Unquiet Media 

Gwybodaeth am Rosie Higgins  

Rosie Higgins yw cyfarwyddwr Fields Park Productions, cangen ffilm a theledu o’r Fields Park Media Group, ac Unquiet Media, cwmni cynhyrchu ac ymgynghori unigryw sy’n arbenigo mewn themâu seicoleg, gyda’i harbenigedd a’i phrofiad yn croestorri’r meysydd cynhyrchu ar gyfer y cyfryngau (lle bu’n gweithio am 10+ o flynyddoedd) a gwyddoniaeth wybyddol (M.Phil. mewn Seicdreiddio, MSc mewn Seicoleg).