Uwchgynhadledd Dyfodol Hygyrch – Cefnogi Talent b/Byddar, Anabl a Niwroamrywiol yn y Sector Sgrin  

Gan Bethan Jones, Helen Davies and James Davies

Ar 10 Medi 2024, cynhaliodd Prifysgol De Cymru ei huwchgynhadledd gyntaf ar Ddyfodol Hygyrch. Yn ôl ffigyrau 2021, roedd 21.1% o bobl yng Nghymru â anabledd,  ond eto yn ôl ymchwil gan Media Cymru, mae’r nifer o bobl anabl sy’n gweithio yn y diwydiant sgrin yn sylweddol is. Dangosodd yr un ymchwil fod pobl â chyflyrau iechyd neu anabledd hirdymor yn llai tebygol (4.5%) o gael eu cyflogi mewn rolau uwch yn y sector ffilm a theledu. Crëwyd yr Uwchgynhadledd i fynd i’r afael â’r anghydbwysedd hwn ac roedd yn cynnwys paneli, cyweirnodau, dosbarthiadau meistr, cyfleoedd rhwydweithio a stondinau arddangos, gan amlygu astudiaethau achos cadarnhaol a’r hyn sydd angen ei wneud i sicrhau bod y sector sgrin yng Nghymru yn wirioneddol gynhwysol.  

Roedd yr Uwchgynhadledd yn cynnwys ac yn cael ei harwain gan siaradwyr b/Byddar, anabl, a niwroamrywiol (DDN), dan lywyddiaeth Jake Sawyers, actor anabl a pherfformiwr drag (Venitia Blind) o Gymru. Agorodd Jake gyda pherfformiad cerddorol pryfoclyd wedi’i ysbrydoli gan ei brofiad o fyw â nam ar ei olwg, gan amlygu sut mae pobl anabl yn aml yn cael eu hystyried yn ‘ysbrydoledig’ neu’n ‘ddewr’. Cyfeirir ato fel ‘inspiration porn,’ term a grëwyd gan y diweddar ddigrifwr anabl Stella Young, sy’n aml yn tanlinellu barn cymdeithas na all person fyw bywyd normal gydag anabledd, a bod “gallu byw gyda nam yn golygu bod yr unigolyn yn goresgyn eu ‘dioddefaint'” 

Yn dilyn y perfformiad, dangoswyd ffilm fer a gomisiynwyd ar gyfer yr Uwchgynhadledd yn rhannu profiadau gan dalent DDN. Roedd yn egluro pwysigrwydd amynedd, cefnogaeth a dealltwriaeth, ynghyd â hyrwyddo rôl Hwylusydd Creadigol, themâu a fyddai’n cael eu hailadrodd yn ystod y dydd. 

Prif anerchiad ‘Life Actually’

Yna rhoddwyd y llwyfan i’n tri phrif siaradwyr, aelodau gweithredol a chreadigol yn y diwydiant, Andria Doherty, Sara Beer, a Kaite O’Reilly. Myfyriodd y tair ar eu profiadau diweddar yn y diwydiant a chynnig awgrymiadau ar sut y gallwn greu llwybrau mwy teg a hygyrch ar gyfer talent DDN. 

Rhoddodd Andria fewnwelediad gonest i’r hyn y mae’n ei olygu i fod yn actor anabl, gan bwysleisio pwysigrwydd cael eich gweld yn hytrach na bod yn ‘actor anabl’ tocynistaidd. Pwysleisiodd Sara, Cyfarwyddwr Newid Craidd, menter i wella mynediad a chynhwysiant ar draws y sector theatr, yr angen i feithrin y cyfoeth o dalent sydd eisoes yng Nghymru. Nododd yr awdur a’r dramodydd arobryn Kaite fod angen i ni ddathlu a rhannu arfer gorau a deall beth yw’r heriau sy’n gwynebu talent DDN. 

Amlygodd y tair fod yn rhaid ystyried cynnwys actorion anabl yn gynnar mewn cynyrchiadau er mwyn sicrhau bod gofynion mynediad yn cael eu cwrdd, a rhaid cynnal trafodaethau agored a gonest os ydym am gydweithio i greu drama gwell. 

Maes o Obaith 

Cadeiriwyd ein panel maes o obaith gan Joe Towns, cynhyrchydd chwaraeon profiadol gan gynnwys darllediadau o Gemau Paralympaidd 2021. Yn ymuno â Joe oedd Carys Owens, Rheolwr Gyfarwyddwr Whisper Cymru; Liz Johnson, cyn nofiwr Paralympaidd; Giles Long MBE, Sylwebydd a chyn nofiwr Paralympaidd Prydain; Omer Hagomer, Gohebydd, Ymchwilydd a myfyriwr BSc Cyfryngau Chwaraeon; a’r Para-rhedwr James Ledger. 

Yn dilyn darllediad llwyddiannus y Gemau Paralympaidd eleni, un o’r prif bynciau a drafodwyd gan y panel oedd hygyrchedd gweithleoedd a gofodau. Dangosodd Covid beth oedd yn bosib o rhan gweithio o bell wrth ddarlledu digwyddiadau chwaraeon ar raddfa fawr, ac mewn gwirionedd, mae’r addasiadau angenrheidiol a wnaed bellach yn cynnig cyfleoedd i fynd i’r afael â mynediad a chynaliadwyedd. 

Yn ogystal â gweithio o bell, clywsom am ymrwymiad Whisper Cymru i greu man gwaith cynhwysol a oedd yn gosod pwyslais ar ddylunio ar gyfer hygyrchedd. Trwy gyfuno elfennau ymarferol gofod wedi’i adeiladu’n arbennig wedi’i ddylunio gyda chynhwysiad mewn golwg, bu’r panel yn trafod sut i fynd ati i ailystyried y cydbwysedd. 

Adroddiad Cyflymydd Cynhwysiant 

Yn yr Uwchgynhadledd, lansiwyd Adroddiad Cyflymydd Cynhwysiant Gritty Talent gyda chefnogaeth Media Cymru, y prosiect cyntaf o’i fath, gyda 10 cwmni cynhyrchu annibynnol o Gymru gyda’r bwriad o sefydlu dull cynhwysol o feithrin a datblygu talent. 

Wedi’i gyflwyno gan Reema Lorford, Prif Swyddog Gweithredol newydd Gritty Talent, datgelodd y canfyddiadau mai dim ond 32% o’r ymatebwyr oedd yn ystyried eu gweithle yn amgylchedd cynhwysol, gyda llai na 50% yn cael eu holi am eu hanghenion mynediad gan eu cyflogwr. Er bod sylwadau gan ymatebwyr yn awgrymu y dylid hyrwyddo’r diwydiant ffilm/teledu fel gyrfa ymarferol, roedd yn amlwg bod angen gwneud mwy i annog cynhwysiant ac angen gweld mwy o amrywiaeth mewn uwch rolau gwneud penderfyniadau. 

Chwilio am Waith Sgrin 

Roedd lansiad yr adroddiad yn gosod y llwyfan ar gyfer y panel nesaf, Chwilio am Waith Sgrin, a oedd yn cynnwys Heloise Beaton (TV Access Project), Caroline O’Neill (BBC a DDPTV), Laurence Clark (Triple C) a Rosie Higgins (Unquiet Media), gyda Reema Lorford yn cadeirio. Canolbwyntiodd y panel ar sut i ddod o hyd i dalent DDN, ei recriwtio, a’i chynnwys tu nôl ac o flaen y camera mewn cynhyrchiadau a’r broses o adrodd straeon. 

Siaradodd Caroline am ei phrofiadau fel Comisiynydd Cynorthwyol Byddar yn y BBC a dywedodd y dylai mynediad a chynhwysiant fod yn gyfrifoldeb i bawb. Nododd bwysigrwydd cynghreiriad a sut mae hyn yn troi’n weithredu, gan gynnig esiampl comisiynydd arall sydd wedi dysgu BSL i gael sgyrsiau gyda Caroline. 

Roedd y panel yn cydnabod bod y gost, neu’r gost ganfyddedig, sy’n gysylltiedig â hygyrchedd yn broblem a fod angen gwneud mwy i dynnu sylw cyflogwyr at y cynllun Access to Work a’r arian sydd ar gael. Soniodd Laurence hefyd am bwysigrwydd  archwiliadau mynediad (access audits), a sut fyddai gwrthod  gweithio gyda chwmnïau a sefydliadau sydd ddim yn ystyried hygyrchedd yn ddull cymhellol o annog y diwydiant i feddwl am amrywiaeth. 

Y Gwir yn Erbyn i Sgrin 

Roedd y sesiwn olaf cyn cinio yn gythrudd ynghylch actorion DDN yn colli allan ar rolau yn y diwydiant Ffilm a Theledu yng Nghymru er gwaethaf pwysigrwydd a maint y sector sgrin yng Nghymru. Yn cymryd rhan yn y drafodaeth hon roedd Adam Knopf, cynhyrchydd Lost Boys and Fairies, a Meg Bradley, Asiant Talent i VisABLE People, un o’r asiantaethau blaenllaw sy’n cynrychioli actorion, cyflwynwyr a modelau anabl yn y diwydiannau creadigol. 

I Adam, un o’r heriau mwyaf yw dod o hyd i fesur y dalent yng Nghymru sy’n cynrychiolu gwir demograffeg y wlad. Amlygodd Meg fod VisABLE People wedi gweld galw cynyddol am gastio rolau anabl ond dadleuodd mai’r ffordd orau o wella cynrychiolaeth ar y sgrin fyddai castio talent anabl mewn rolau na chawsant eu hysgrifennu fel rolau anabl. 

Yn ogystal â hyn, codwyd y pwnc o luniau proffesiynol i actorion gan gyfeirio at y cynllun PROFILE, cronfa ddata ddigidol i dalent DDN. Gallai menter debyg yng Nghymru helpu talent anabl i ddenu sylw cyfarwyddwyr castio. Mae yna hefyd gyfrifoldeb ar dalent anabl sydd eisoes wedi’i sefydlu yn y diwydiant i chwarae rhan drwy dynnu sylw at bobl y maent yn eu hadnabod, ailrannu proffiliau pobl ar gyfryngau cymdeithasol a sôn wrth cynhyrchwyr am dalent newydd. 

Gobaith Newydd  

Roedd panel olaf ond un y dydd yn canolbwyntio ar y prosiectau chwyldroadol a’r arferion gwaith arloesol sy’n digwydd yng Nghymru.  ​Cadeiriwyd y panel gan Ryan Chappell, Arweinydd Amrywiaeth, Cynaliadwyedd a Phwrpas Cymdeithasol yn S4C, a chynlluniwyd y panel i ddangos sut y gall hygyrchedd a chreu cynnwys fynd law yn llaw, a’r bobl sydd yn arwain y gad yn y maesydd hyn.  

Trafododd Rhys Miles Thomas (Glass Shot) a Chyfarwyddwr a Chynhyrchydd VFX Paul Burke eu prosiect yn profi arferion gweithio hygyrch wedi’u hangori o amgylch Cynhyrchu Rhithwir gyda golygfeydd o ‘We Dream of Nothing’. Cyflwynodd Steve Swindon, Cyfarwyddwr Creadigol / Sylfaenydd TAPE, ei waith gyda Final Drafft i gyflwyno templed ysgrifennu sgrin hygyrch a fyddai’n grymuso awduron niwroamrywiol i fformatio eu sgriptiau. 

Siaradodd yr actor, awdur ac enillydd Bafta Cymru Mared Jarman yn agored am ei nam ar ei golwg a’i gyrfa lwyddiannus, gan gynnwys yr ail gyfres o How This Blind Girl sydd ar y gweill. Rhannodd Cai Morgan Pennaeth Boom Social ei brofiadau o gyflwyno cynyrchiadau cyfryngau hygyrch i Hansh ar gyfer S4C a’r BBC drwy eu hymdrechion i gefnogi creu cynnwys cynhwysol gan gyfranwyr. 

Amlygodd y panel sut mae gwaith arloesol yn cael ei wneud yng Nghymru i ddarparu cynyrchiadau hygyrch, difyr ac o’r safon uchaf. 

Doctor Who yn Arwain y Gad 

Daeth yr Uwchgynhadledd i ben gyda phanel wedi’i gadeirio gan Jake Sawyers yn trafod sut mae Doctor Who yn trin hygyrchedd ar set ac ar sgrin. Yn ymuno a Jake oedd Jess Gardner, sylfaenydd Divergence Pictures a chyd-gynhyrchydd cyfres 15, a Phil Sims, Dylunydd Cynhyrchu’r gyfres. 

Nododd Phil a Jess fod angen i hygyrchedd fod yn ystyriaeth o’r cychwyn er mwyn sicrhau nad ôl-ystyriaeth yn unig yw gofynion mynediad, gan adleisio prif siaradwyr yr Uwchgynhadledd. Mae hygyrchedd a chynwysoldeb yn elfennau allweddol o’r gyfres a disgrifiodd Jess, gan adleisio’r pwyntiau a wnaed ym mhanel Y Gwir yn Erbyn i Sgrin 

y pwysigrwydd o weithio gydag asiantaethau castio er mwyn dod o hyd i dalent DDN. Ni roddir dadansoddiadau cymeriad i gynhyrchwyr ar Doctor Who, sy’n caniatáu iddynt fod yn agored i’r cyfoeth o dalent sydd ar gael a dewis y person gorau ar gyfer y rôl, arfer y gellid ei fabwysiadu gan gynyrchiadau eraill i sicrhau cynrychiolaeth DDN ar y sgrin. Mae hygyrchedd yn allweddol i rhedwr sioe y gyfres Russel T. Davies, a oruchwyliodd y gwaith o greu TARDIS wedi’i ailgynllunio i ganiatáu i ddefnyddwyr cadeiriau olwyn gael mynediad i’r peiriant amser ar gyfer rhaglen arbennig Nadolig 2023. Er mai cynwysoldeb oedd y prif ysgogydd y tu ôl i ddyluniadau’r TARDIS newydd, nododd Phil fod llawer o fanteision ymarferol eraill wedi codi, gan gynnwys symudedd haws offer camera a cynhyrchu sydd o fudd i’r holl griw. 

O ran adeiladu setiau, nid yw gwneud pethau’n hygyrch o reidrwydd yn gorfod costio mwy o arian; y peth pwysicaf yw amser.  Mae cael y sgriptiau’n gynnar yn caniatáu amser i feddwl pwy sy’n eistedd ble a pham, beth sydd angen arnynt i berfformio’n dda, a sut y gellir adeiladu’r set i hwyluso hynny. Mae ychwanegu mwy o amser i’r broses gastio a hyfforddiant ar set hefyd yn ffyrdd syml y gellir rhoi lle amlwg i hygyrchedd yn y sector.
Yn yr un modd, pan fydd gwybodaeth yn cael ei chasglu yn y broses cyn-gynhyrchu gan timau lleoliadau, arfer syml ond effeithiol fyddai dosbarthu’r wybodaeth hon fel bod y cast a’r criw sydd â gofynion mynediad yn gwybod beth i’w ddisgwyl. 

Fodd bynnag, nid dim ond mewn cynhyrchu ffilm a theledu y gellir gwneud newidiadau, nododd Jess fod cyfrifoldeb ar y sector i gynnig adborth i bartneriaid fel gwestai, cwmnïau trafnidiaeth ac arlwywyr ynghylch mynediad. Dechreuodd tîm cynhyrchu Doctor Who siarad am ofynion mynediad gyda gwestai chwe mis cyn saethu i sicrhau mai nid ôl-ystyriaeth oedd gofynion hygyrchedd. Arfer y gallai eraill yn y sector ei barhau. 

Camau nesaf  

Amlygwyd sawl thema yn ystod yr Uwchgynhadledd fel meysydd sy’n peri pryder neu y mae angen eu harchwilio ymhellach. 

Roedd cost yn un ffactor a godwyd yn aml gan nad yw ffynonellau cyllid yn cael eu hamlygu na’u deall yn glir. 

Roedd llawer o gynrychiolwyr hefyd yn teimlo bod angen hyfforddiant pellach ac mae Media Cymru eisoes wedi dechrau cynnal hyfforddiant cynhwysiant gyda Heloise Beaton, yn ogystal â chynnal trafodaethau gyda BBC Studios. Roedd gwybod ble i ddod o hyd i dalent DDN yn faes o ddiddordeb mawr, ac mae angen parhau â mwy o waith ar sut i wneud hyn a beth all sefydliadau Cymreig ei wneud. 

Gwnaethpwyd nifer o gysylltiadau yn yr Uwchgynhadledd a fydd, gobeithio, yn arwain at gydweithio ffrwythlon. Roedd cynrychiolwyr yn awyddus i fynychu digwyddiadau yn y dyfodol, a cynigwyd yr awgrym o greu rwydwaith Cymru gyfan. 

Yn ystod y misoedd yn dilyn y digwyddiad, mae PDC wedi lansio hyfforddiant newydd sydd wedi ysgogi cyflogwyr i ailystyried eu harferion a’u polisïau hygyrchedd a’u gwella, gan adeiladu ar yr hyn ddysgon nhw ac a welon nhw yn yr uwchgynhadledd. Ynghyd â chydweithwyr PDC a Media Cymru, mae’n braf gweld yr ymrwymiad i ddeall yr heriau yn y sector ac ymroi’n gadarn i’w wneud yn fwy cynhwysol i bawb. Byddwn ni’n postio cyfleoedd hyfforddiant a datblygiadau yn y dyfodol trwy Media Cymru, felly cofrestrwch i gael y diweddaraf a gobeithio y byddwn ni’n eich gweld mewn digwyddiadau yn y dyfodol!

Links: 

• Summit Website
• DDN showcase film 
• Media Cymru Workforce Survey 
• Inclusion Accelerator Report

Mae Bethan Jones yn Gymrawd Ymchwil Media Cymru ym Mhrifysgol De Cymru (ac yn Gydymaith Ymchwil yn JOMEC Prifysgol Caerdydd). Mae Bethan yn arbenigo mewn dilynwyr brwd (‘fandom’), twristiaeth sgrîn, a chasineb digidol. Mae hi hefyd yn olygydd y cyfnodolyn Popular Communication. Mae Bethan hefyd wedi cyhoeddi llyfr newydd ar The X-Files.

Mae Helen Davies yn rhannu ei hamser rhwng ei rôl yn Gymrawd Ymchwil Media Cymru ym Mhrifysgol De Cymru, a Rheolwr Prosiect Ymchwil a Datblygu gyda’r cwmni cynhyrchu Triongl. Mae ganddi PhD mewn Ieithyddiaeth Gymdeithasol ac Astudiaethau’r Cyfryngau o Brifysgol Aberystwyth ac mae wedi gweithio ar sawl prosiect ymchwil a datblygu cydweithredol rhwng y diwydiant a’r byd academaidd.

Mae James Davies yn Gymrawd Ymchwil Media Cymru ym Mhrifysgol De Cymru. Treuliodd y ddegawd rhwng 2005-15 yn gweithio’n gerddor proffesiynol, gan deithio’n eang o amgylch y DU, yn ogystal ag Ewrop a gweddill y byd.  Roedd ei hymchwil PhD yn canolbwyntio ar brofiadau lefel mynediad mewn teledu yn y DU, ac effaith y broses o drafod llwybrau mynediad ar gyfer newydd-ddyfodiaid.